Impressions from Modern Day Poland

This might seem a strange title for a blog, but what do we know Poland from in the rest of Europe or the world? We don’t know Poland that well. We picture it as a very cold place like Russia, we know that they drink an awful lot (like the Russians) and for the rest? Ah, yes, it’s the place where all those great and reliable plumbers come from… but this is far from the truth.

We started our trip because we are looking for the origins of my husband’s family. So we wrote randomly to a few families and we were invited to come and stay (as Slavs naturally do). We went to a first family in Rypin where we – were given the daughter’s bedroom to sleep in. The daughter moved to the lake house where she organised a party with friends for us. We only stayed there for three days because after that we had an appointment with another family with my husband’s name. Nonetheless, we had a nice evening drinking (or at least they had, finishing 2 bottles of Vodka) and a nice barbecue in their perfect little house by the lake (absolutely breathtaking).

Then we moved, as I said, towards a family more to the east of Poland. It is interesting to note that, as we were on the bus, one could see the vegetation and natural environment changing. From a country looking like Germany, France or Belgium (ok, only a little bigger then) with fields of harvested crops stretching as far as the eye could see, we moved to an area with a lot of woodland and patches of field in between. My husband compared it to Russia. I am not sure how the people there would take it, but I can see his point. In fact, from the place we were going, the old border between Prussia and Russia was not even 10km away. So, in a certain sense the landscape foretold what country you were coming to then. Nowadays one still has to sit a few hours on the train to reach the border with Belarus.

But, people were not so much different from the family in Rypin. The stay was an amazing experience. We went a day early because there was no bus on the day we wanted and we stayed in a hotel. In the morning, whilst we were having breakfast, a person came from the reception and told us there was someone on the telephone for us, that she was sorry for giving out our name against hotel regulations, but that the man in question had been so nice that she had not dared to refuse. In fact, this man who turned up was our host who had called the other family (no family of his, never seen them either) to get informed about when we would arrive. That in itself was particularly resourceful. This man’s family was amazingly welcoming. The amount of trouble particularly the lady of the house went through for us we could never imagine in England, France or Belgium. Belgians like eating (if there is no good food, there is no good party or holiday), but this just topped the wildest dreams even of a Burgundian Belgian. There was for dinner: potatoes, leg of pork, pork and pineapple, stuffed duck, carrots, barszcz (beetroot soup) and this for only 6 people. During the afternoon there was ice cream, cakes and various drinks, not to forget fruit, and for supper there was bread with eel, three kinds of vegetable salad (self-made!), and various kinds of meat and cheese, with tea and coffee. This also for only 6 people. I had been ill the week before and I was not hungry, and they were concerned, probably that I did not like their food. The lady of the house would have gone to any length to please me, asking me if I liked ice cream better, or soup or whatever she could think of. For the next few days however, I recovered a little (they were still amazed at what little morsels of food I lived on). Food did not diminish and every day was a kind of feast. I think this was the fastest recovery in my history of illness. After one week, my tummy (before as flat as a pancake because of the lack of food) was back. My neighbours would have sworn nothing had been wrong with me.

The last meal with that family was the family’s son’s duty. He had become quite a friend in those few days. He entertained us, his parents, sister-in-law and nephew with a true banquet: soup with pasta , leg of pork, chicken, gołąbki (cabbage rolls filled with meat and rice), beetroot, cabbage salad, beans, and roast potatoes Wine was on tap almost and there was ice cream for dessert. His invitation was a little awkward, if anything down to his limited amount of English (although that had improved in those few days dramatically!), but it expressed the Polish idea of guests very well: ‘On Sunday you are coming to us, ok? And I will invite my parents too.’ ‘But we should still get to Rypin, and our bus goes at 12 o’clock.’ ‘You will first have dinner with us, and then you can go, ok?’ Indeed, they know what is good for you. As a guest you should be offered a proper goodbye. In the end, the father himself drove us to Rypin (1h 30min drive).

After Rypin, we moved to Płock, to the second family’s younger brother. There we got a true banquet in the evening too: fish salad, beetroot, stuffed duck, schnitzel, vegetable salad, bigos, bread with cheese and meat, tea or coffee and cake to end. Wine and vodka on tap.

In fact, both older people and younger people are very, very hospitable. They would go to any lengths to please you as their guest. Therefore you had better be careful with what you say: before you know it you will have what you mentioned in the morning. If you make the barest allusion to a theoretical plate of pasta, you might find it parked in front of your nose before you finish the sentence. There is only one thing one must like when invited to someone’s home in Poland: meat. It is inconceivable for Polish people to have someone who does not like meat, or even worse, a vegetarian. Although, I did see one book in a bookshop about vegetarian cooking… In fact the son of the second family who entertained us, told us that he went to Italy on holiday and that he was amazed at the little amount of meat they eat over there. The first thing he did when going back home was stop at the first Polish petrol station and eat leg of pork (Golonka as they call it, delicious as it is, I still don’t see a problem with Italian food). What struck me is indeed the great amount of meat they eat in Poland. So much that they eat almost as much meat as potatoes or even more and at the cost of vegetables that are represented by vast amounts of cabbage in all versions (in salad, cooked, sauerkraut, bigos and preserved), beetroot, and preserves like gherkins. These are additions to the main meal though and are not a major ingredient of it, unlike in England (the greens) or other countries.

As I said, as a guest you have to be careful with what you say. If you dare to mention that you eat a lot of pasta or rice, you will get that pasta or rice with your next meal. The only problem is that they might add it to the original meal as a starter and that you will only end up with more food on that table. Or they will do their best so much that they offer you three kinds instead of one kind of e.g. mustard. Not that that is not nice, only you will have to eat it all, so it is in your own interest not to mention too much of the other…

The only thing they expect, is that you taste all. Not that they will ever be truly satisfied unless you have eaten absolutely everything (then they can be sure you liked it), and that is quite impossible. In fact it is quite hard to tell them that you have had enough. Certainly if you eat little you will have a problem, because they will keep persisting that you would have eaten more if you had liked it. The concept ‘too much’ is not in the Polish dictionary. In fact, it is surprising that there are Poles who do not eat such an awful lot, but you as a guest are ironically expected to eat all the time, even if they have long finished… Although, in some instances, a Polish stomach can eat too much. On a certain day in Działdowo, we got pierogi for lunch. Despite the lady of the house saying that we would be hungry in an hour (not likely!), we were not. Still, we got cake and ice cream for ‘in-betweeny’ and she said she would make ‘a little’ for supper. After the ice cream, I had already given up the cake and I had eaten about half of one of the two pieces I had got on my plate. The ‘light’ supper she made us consisted of bread and cheese and sausage with onion! After one sausage my husband and the gentleman of the house were satisfied. Despite this, he (‘the food-terrorist’ his son calls him, which speaks a great deal) kept offering. My husband decided to play the game and told him he would eat one if the gentleman of the house would eat one too. The lady of the house had eaten none, and I had not eaten anything (without protest from them this time!) being full with ice cream and cake. So, the two gentlemen ate their second sausage. That night, my husband was alright, but the Polish stomach was too heavily laden and it was awake the whole night. At breakfast time, he was still not hungry. Only late in the morning. After this incident, we did not get offered as much food as before, message understood. But I am sure the effects of this lesson will wear off…

Another problem might be that as you move from the one to the other, they will have called one another and have found out that you like pasta or that you have a sweet tooth and the things you have said in the one household might start to lead their own lives. As hosts they feel obliged to serve you as best they can, i.e. be there for you and even take you around town in the middle of the night if you express a desire to have a walk. It might be hard to decline their company if you want to go alone and it might be better to just go off or to tell them when you are already going rather than discussing the issue, because you will end up with infinite company.

The thing with Slavs is that you have to dare to put your foot down and categorically refuse. It might seem uncourteous at first, but the benefit will be that neither you nor your host will become frustrated. When being somewhere, your host is waiting to bring you home. If you do not tell him you are tired and you are waiting for him to get tired, he will not become tired at all as he thinks you are not and you will end up sitting there a whole night, both you and your host (and maybe even his guests) frustrated at the length of the evening. For an English, French or Belgian person, you have to do the insolent thing and say ‘I want to go home now’ at a certain time in the evening that seems acceptable to you. The host will never tell his guest to go home, not even if he himself is dropping off to sleep.

Being a guest is quite a gratifying experience as you are the king, but do not abuse your power. Not eating is an insult, particularly if that refusal extends itself to traditional dishes. However, if you do not eat something because you are allergic, you just do not like it or you are not allowed to eat it, you are in no way pressurised to eat it. They will appreciate the explanation more than you just not touching it. The latter would just mean it doesn’t look nice and that (mostly) the lady of the house is a bad cook. They might be puzzled for a while, but the issue will not be mentioned anymore. If you like something, certainly shout ‘mmmmmmmmm’, because it will take the attention away from something you do not eat. If you take something, then eat it all. Leaving something means you didn’t like it. Rather take a little less and take more afterwards, than taking a huge lot and leaving half because it was more than you expected. But… Do not think that you can take all attention away from yourself and that awful fish in the middle of the table. If they do not offer it to you there and then, they will certainly have seen you not eating it and have drawn the conclusion that you do not eat fish. Strange habits will also travel to close relations: the fact that I had eaten the day after arrival (the day after the non-eating disaster) travelled to the son before I had had a chance to tell him. I guess the lady of the house was so pleased she alerted the neighbourhood :D. If you are full then keep repeating it. No compassion. If you have to eat everything on that table, you will end up sick for the whole night.

It is also not rude to start before all people at the table have got their plate or put things on their plate. It is perfectly acceptable to start eating the soup when the lady is still busy putting the next course on the table. In fact, one might say that the concept ‘course-meal’ that was introduced, ironically, by the Russian ambassador to France in the early 19th century, has not entered the collective mind in Poland. Sometimes in Germany you do get your salad a little before your main course, which it belongs to, but in Poland the contrast is quite sharp. Soup, meat, potatoes, vegetables, etc. come on the table all at the same time, like it was before the service à la russe (in the Russian way), called service à la française (in the French way). Pausing between courses (between soup and the rest) is not a must. Because of this of course, Belgians get problems, because they can eat a whole afternoon if need be, but only with regular pauses, not in one go. With a slight reservation at the soup being eaten first, then the rest and the food on the same table as the guests are at, guests are supposed to take what they like and eat as much as they can in any order they wish. The meat takes the centre of the table, as in service à la française.

Certainly do remember the lack of course-structure when you are in a restaurant: the one person orders a starter and the other one not? The two will get their courses at the same time: the one his starter and the other his main course. ‘A guest under no circumstances must be made to feel hungry’ is the thing that lies behind it. So when ordering a starter for two, make sure that the waiter has got that, otherwise the starter comes together with one main course. Also do not be shocked at the fact that not everyone receives his food at the same time: the food is ready? Put it on the table. Golonka and pierogi do not arrive at the same time, so eat your pierogi alone and be merry. Your fellow table-guests will not reproach you for eating when they have nothing and your food will not get cold.

The Germans might not know how to make proper coffee, bless their Lederhosen, but the Polish do. We would expect them not to as we are not in France or Belgium, but they do amazingly good coffee. And no modern machine-crap, only in the most trendy places. In fact you can ask for a Turkish one and they will make you coffee with the grated coffee in the bottom if you wait long enough. Tea is something they also drink a lot and as soon as you enter a household the first question will be if you want coffee or tea. After two times they will not even ask and just make you tea. If you want something else, then by all means tell them! They are bound to have fizzy water, coke, lemonade, and juice for you if you want it. Still water is difficult to come by unless you know the brands that have true still water, because the other that is stamped ‘niegazowana’ is usually lightly fizzy. Someone told us that they do not buy still water in bottles because the Polish water that comes out of the tap is too good. The question remains why they do not serve that same water they drink to you, but it will no doubt be a purely hospitable answer…

Food: if you want to go and eat as a tourist, you have two options. Either you go for the expensive option or you go for the very reasonable option. The expensive option will take you to a restauracja where you pay up to 30 złoty for a main course (we saw one in Poznań with a daring 88 zł (22 euro) price tag for a main course, but that’s an exception), the less expensive one will be the milk bar where you can get a main course for less than 10 zł. For the last option you will have to be prepared for blinding tl-lights and plastic cutlery, but other than that, their pierogi, coffee, tea, knödel and other things are at least as good as in the restauracja, only with a lot fewer frills. But even taking the milk bar into consideration, prices in Poland are very reasonable with an average amount of 4 zł (1 euro) for a coke, 5 for two cups of tea in one pot and 17/18 for a plate of pierogi (usually 8 pieces). Soups are sometimes even below 10. Only try that in Germany or even worse, Belgium: no chance. Foreign food like Pizza or Pasta is starting to get there, but is not very much present, although in most places there must be a crazy Turk who serves besides his Kebab also Pizza. At any rate, the lasagna and pasta we had on the great market square in Płock was very good. However, why have pizza when you can have Polish food?

Because of the excess of meat on the table (for breakfast, dinner and supper, naturally!) it is likely that at some point you will want to have something non-meat for dinner or supper. Or you might want something non-potato for a change. Good news: all menus have pierogi with cabbage and mushrooms on their menu, and some have soups with only vegetables, but some are garnished with sausage.

Pierogi: they are pasta-bags with filling, a lot like ravioli, but it is disrespectful to call them that. Do not fear, pierogi are not made with suet, so they are not heavier than the average ravioli, which allows you to eat as much of them as you think you can manage. They are eaten with meat-stuffing, cabbage and mushroom or à la russe with another type of bacon-filling. They are usually served boiled with fried bacon or bread on top and possibly a side dish of cabbage or something of the sort. After a pierogi main course, ironically, you could move on to the pierogi desert too! It sounds strange, but pierogi can also be stuffed with a cottage cheese-like filling and eaten with sweetened cream, or they can be filled with jam and eaten with sugar on top. The Italians didn’t think of that!

Barszcz: this is beetroot soup. Slavs are crazy about beetroot and eat them cold, hot or preserved and they make soup of them, of course, whatever they prefer. In milk bars you have a choice between Ukrainian, Russian or Polish barszcz, depending on whether you want pieces in it or just ruby-red clear soup.

Golonka: as we stayed with the fanclub of the Golonka, we had no option but to have it. I am not sure whether it was mainly this man’s family’s preference or a general Polish preference, but this leg of pork is certainly delicious.

Dill: they like dill a lot, sprinkled on potatoes, with cucumber, with cabbage. They use both the seeds and leaves of the plant.

Cake: Poles eat little sweet things like jam, but they do like their ‘sernik’ (cheese cake) and ‘szarlotki’, as Wikipedia tells a desert that has been around for some time. So long that the true etymology of it has been lost in the mists of time. It is linked with the well-known Charlotte Russe as that is the latest version, but the traditional one has been around for a longer time. As with the meal à la française, the Poles here again stayed on the quite traditional side of things and did not get strung along by the French. Essentially, ‘szarlotki’ are cakes, with a crusty outside and sometimes crumble topping, with apple or custard filling. Hence the Charlotte Russe with boudoir-biscuits on the side and custard in the middle. That said, the most popular version is the szarlotka with apple in the middle.

It has certainly been an interesting experience to have been with Poles and to have been part of their family and way of life. Not all tourists have that opportunity and I am thankful for having had it. We are in Europe and we are all part of this union, but we are, thankfully, not really alike, otherwise life would get really boring…

The new Emma adaptation, its preview

Just saw the preview of BBC’s new costume drama, Emma… It is as I thought: a blonde Emma comes across too girly and not intelligent enough, certainly in combination with a blonde Harriet. What’s more is that Jonny Lee Miller and Romola Garai do not look as if there is an age difference of about 20 years or more. She is much too old for her role and he actually too young in comparison with her. But it seems that they have the same problem essentially as with Rochester in 2006: their 40-year-olds look like 20-year-olds. On the other side, they have Mr Weston seemingly grey, although he must be about the same age as Mr Knightley (Miller’s character), because he had his only son who is then 23 and Emma is around that age too. Unless he married seriously later, which is not likely because then he would be a really old and unattractive man (i.e. not eligible) as he would be almost 60 (ancient in those days!), he must be about as old as Knightley, yet this Knightley looks 20 years younger. As a result, we don’t understand why he comes across as a little bit of a father or very much older brother for her and we certainly won’t be able to figure out why his younger (!) brother has already five children… Churchill also doesn’t look that right. Coulthard was very difficult to better in this, but still…
The other thing I noticed was body language. It seems very much (or too much) contemporary as to body language of nowadays, not of Austen’s days: ‘certainly, we must not at all show any emotion whatsoever!’ There is too much emotion going on and not enough reserve.

And the end ‘we will never be able to marry’? What is that about. I sincerely hope they did not make it sugary by the end, as it will turn out to be probably (if we can believe Jane Eyre)

Emma was toned down by Miramax to a funny Disney-like story of a poor wrong girl who gets confused, and I sincerely hope this is not going to be the case with Emma by Sandy Welch, but I expect the worst.

What I do have to say is that Mr Elton and Mrs Elton look great together. As I thought, Cole put a lot of Caroline Bingley in Mrs Elton and that is what it had to be! Great.

But let’s stay open-minded.

Jane Austen's Emma: what should it be like?

So, as I have now read Austen’s work and equally seen the two 1996 adaptations: one TV-version by A&E with Kate Beckinsale and Mark Strong as Emma Woodhouse and Mr George Knightley, and the Miramax-version with Gwyneth Paltrow and Jeremy Northam as our two protagonists, I feel compelled to put my thoughts down on the book and the two adaptations.

I firstly have to say, that the two adaptations were different. Maybe it is a cliché, but the Americans did something totally different with the same material. I don’t know whether it was for the better… It was too Disney-like (would it be a coincidence that Miramax is actually a division of that company?), too simple. Austen, despite the surface, is not at all simple slapstick comedy. It is psychological comedy which turns out into a transformation or coming to terms for at least the two main characters. Emma proved to be even more of that. A&E did something really great with the novel, employing the same writer as they did for their legendary Pride and Prejudice adaptation from 1995. Indeed, echoes came back: nature as a heeling force and endless cycle, but humans who have to find back themselves under that big layer of polish. All that came to a lovely conclusion in a harvest feast where Emma meets Robert Martin, talks to Frank Churchill about Jane Fairfax and where Knightley plays his role as liberal and kind landlord. With a song called Come haste to the wedding in the background of Churchill praising his wife-to-be and after that a set of three made up out of all the couples formed in the story, it is a lovely conclusion that tells us that nature will take its course and that the attraction between people is something natural, not something artificial dictated by society. Emma tried the latter, but it wasn’t to be; Mr and Mrs Weston fancied Churchill and Emma together, but it wasn’t to be. That distinction between nature and society had already been used in 1995 and Davies used it again because it is heavily present in the background of Austen’s books. It is 18th century philosophy.

The only bad thing that can be remotely said about the A&E adaptation is that it was a shame that not enough time was afforded for it. It became a film of 107 minutes. Davies did his best, but if he had been given as much time as for Pride and Prejudice he could have made another masterpiece. It was not to be. All the casting in this piece was superb. Austen does not describe her characters much, so a lot can be done with them on the outside. Emma must have hazel eyes, but that is the only real feature she definitely has. Mr Frank Churchill is ‘handsome’ but what is that? So, there is no real problem in casting. The only thing the characters need to be is real as to Austen-terms. Davies’s characters were very real.

That proved to be a problem in the Miramax-version. Although they afforded slightly more time to their adaptation (121 minutes), it did not become a better one in my opinion. The main problem lay in Mr Knightley who was too unreserved, Frank Churchill who was not a dandy as he had to be nor honourable, and an overall easiness that concluded In sugary romance.

A list of characters:

Emma Woodhouse: Kate Beckinsale and Gwyneth Paltrow had a go. I found Beckinsale more convincing. She was a headstrong, vain girl who got daydreams about people thanking her for the services she was going to render them (something that of course did not happen). Particularly her first epiphany In the church, Harriet bathing in sunlight as if struck by a divine light, is hilarious. This Emma was also pretty, so we could see how Knightley fell in love. Paltrow was not totally unconvincing and was put on the screen as a two-faced girl, but I think she was too simple. Beckinsale’s Emma gets a sudden ‘Clapham Junction’-moment (to say it in Pratchett’s words) during the storm where she suddenly realises that she has been in love all the while with Knightley. This was the serious note of Austen: all through the book Emma has been convinced of everything she has said, she has even tried to persuade the reader of that, but suddenly she seems to be wrong. It is lightning that strikes her; it is a problem she does not know: what is owning that you are wrong? Paltrow’s Emma did not realise this, or the process was not put on screen, so she professes it to Mrs Weston… But this, although it has the same contents, is doing Austen short. In the original the coming to terms of Emma mirrored what was happening in Brunswig Square in London. There, Knightley was trying to reflect on what happened at the party on Box Hill. After Emma made a cruel joke at the cost of Miss Bates, he reproaches her that it was ‘badly done’, but he has now become aware of feelings he did not think he had. Because, why would he care about what Emma said if he does not care about Miss Bates (is not hurt because Miss Bates was hurt)? why is it that he cares about how Emma comes across in public? He is confused and tries to find rest at his brother’s house, but there he sees his sister-in-law Isabella who makes him think of more superior Emma. During that stormy night of rain, he and Emma come to terms with their love for each other, certainly as she has now become confused as Harriet Smith has told her that she is in love with Knightley and that she believes he returns her affections. The thinking process, which ridiculously started with her nephew Henry (the poor heir presumptive who is going to be deprived of everything if Knightley marries), is very important, because it features a serious theme of emotional growth. It is that that was not featured in the Miramax-version. This time Romola Garai will have a go. Although I believe her too old for the part (she is 27), in this day and age we do not look old at that age, nor do I personally. As her counterpart who plays Mr Knightley is 10 years her senior it could work well. But they will have to take pains as she is a blonde (at least that is how she is on her portfolio photo on IMDb), to not let her come across as a stupid vain spoilt girl. The stigma of the dumb or nasty blonde is very much instilled in the common brain and therefore a blonde Emma can come across as the opposite of what she is: stupid. She must be intelligent, but vain because of which she does not see and does not want to see she is wrong. Gwyneth Paltrow also came across as a spoilt girl with not a lot of intelligence, but that is what Emma is just not and that is also what makes the whole thing so entertaining.

Mr (George) Knightley: Mark Strong and Jeremy Northam had a go at this one. Although both actors looked good for the part (no real outer features are supposed to be there, as in most Austen characters), Mark Strong was the better one, though only for his speeches. What needs to be said about Strong is that he was slightly more believable to be a lot older and to have held Emma in his arms when she was born. Though Jeremy Northam was older than Mark Strong, he looked a lot younger, but maybe because of his clothing which was rather light. Mark Strong’s, like Darcy’s a year before, was rather dark. Contrasted with Frank Churchill, Knightley looks a lot older. Other than this, Northam’s Knightley was not Austen’s Knighltey not even remotely. Mr (George) Knightley is a man who is intelligent and quiet, and who speaks truth, only truth. He will not speak unless it is necessary. Pointless conversation is not for him. In the end, even when proposing he says: ‘I can’t make speeches.’ Indeed, he loves Emma and that’s it. He will not tart his feelings up, nor will he do them injustice. When he feels he must speak he tells Emma plainly what is on his heart. He is sharply contrasted with a Mr Elton who professes to love Emma deeply and when she rejects him, takes another wife within weeks. The latter is talkative, but not truthful as Frank Churchill In a way. Strong’s Knightley was Austen’s Knightley. Northam’s Knightley did not even come close to the quiet intelligent truth-speaking man. Also his level of propriety was too low. Grabbing Emma by the arm in order to be able to tell her something after the Box Hill party was not done in the 19th century, although it might be done now. In the original and the A&E adaptation Knightley only tells her she was wrong and hands her into her carriage. That is a vast difference to Knightley who looses it, yells at Emma and walks off in a huff. Emotions were not to be shown. In that, Northam’s Knightley was much too emotional at times. One capital mistake that the Miramax adaptation made was making out to have Knightley going to London in order to speak with his brother about a ‘delicate matter’ (i.e. his marriage). This was certainly not the aim of his trip to Brunswig Square. Far from even. Of course it does highlight the Harriet-problem in Emma’s head, but it stands no doubt that Knightley did not at all have any intention of marrying when he left. As in much of Austen’s books, reflection leads to salvation; reflection leads to logic and logic offers the solution; giving the mind its power of decision, leads to good decisions. It is like that for Darcy, Elizabeth, Marian, Willoughby, Elenor, Wentworth and here, Knightley and Emma. It is important that the public does not get into Emma’s frame of mind as that is totally wrong. If the audience gets there, the whole film/novel looses its irony. This did not feature at all in the Miramax adaptation and thus did its original short in a big way. This time it will be Jonny Lee Miller who takes on the role. He is ten years Romola Garai’s senior, so it is plausible that he held her as a baby. If they now let him speak sensibly and only when he must, then it could come in order.

Between Emma Woodhouse and George Knightley there is also a large degree of fighting with words. One might say that it is a fight of two personalities who think too much in the same way although on a different level: opposites attract while equals push each other away. Although both come across as different, they are very much alike. Both are convinced of their own superiority and of their own opinion being right. In chapter 8 of the book they discuss Harriet and her superiority (Emma) or inferiority (Knightley). Emma sees her as superior because ‘surely she has a gentleman-father’, something which will turn out not to be true because in the end she seems to be the illegitimate daughter of a tradesman. Knightley finds her inferior because she does not know much and has no connections. Although he is right on the connection-front, he will have to re-adjust his opinion about her when he has danced with her at the Westons’ ball. Emma and Knightley can only attract each other at the end, when they have both experienced what it is to be wrong. Although it seems that Emma would suit Churchill better because they have both a very open personality, their minds are totally not alike (she is intelligent, he a dandy); they would not know what to tell each other after the honeymoon. The duality Emma-Knightley came very much across in the A&E-version again, but subtlety is clearly not given to Miramax. They made Emma rather a light comedy without deeper themes and certainly not with a fight of minds involved.

Mr Elton: Dominic Rowan and Alan Cumming had a stab. Although Alan Cumming was slightly more laughable directly, Dominic Rowan was more subtly so. ‘Indeed, Augusta’ was his catch-phrase and it really summed up his whole personality. He is a man of weak mind who seeks inevitably to be dominated by his future wife. He firstly goes for Emma (superior in strength of mind certainly), who actually paired him up in her mind with Harriet (what a view of him she has!), then he takes this horribly vain overbearing society girl. When Augusta complains of ‘puppies’ at the Westons’ ball we might ask what the hell she means, because she herself married one. But then, she probably doesn’t notice because she doesn’t listen anyway. His weakness of mind also makes him gullible as to his conduct after his marriage. It is clear that it is his wife who influenced him when at the Westons’ ball he refuses to dance with Harriet, obviously out of contempt with her status and out of personal contempt for Emma (as if being rejected is a personal cause for feud, or would it have to do with his vanity being hurt?). Miramax tried to have this come across, but did not totally succeed as the Elton-couple rather turns out to be largely made up of Mrs Elton. In the A&E-adaptation they turn out a conceited couple which might be closer to the truth. What is more is that Rowan’s Mr Elton was much more proper in his proposal of marriage in the carriage. Cumming’s Mr Elton followed Emma too much about in her carriage. Austen’s proposals are a happening of words, not of deeds and as such Cumming’s Mr Elton was highly improper. Although he was a little improper for Austen too, Cumming’s Elton was too overbearing in persisting. This time Mr Elton will be played by Blake Ritson. He looks good, so he can have enough reason to believe that he can be vain. He is 4 years older than Emma. And also than his future wife played by Christina Cole who is as old as Emma’s actress.

Mrs Elton: Lucy Robinson and Juliet Stevenson gave this one a try. Although both Mrs Eltons were equally annoying and overbearing, I found still Robinson’s version more convincing. Robinson’s Mrs Elton was less rude in her overbearing streak. She at least let her husband the time to say: ‘Indeed, Augusta’, something which Mr Elton was denied in Miramax’s adaptation at the cost of Mr Elton’s ridiculous nature as dominated man in a time of male supremacy. Although Miramax let her vanity come across in sentences like ‘I wouldn’t say I am beautiful, but my friends do say I am actually’, it becomes boring after a while. This is not Mrs Elton. Mrs Elton actually thinks herself the focal point of Highbury and comports herself to that notion, to the great detriment of Emma, who might just feel vexed in her vanity too by that as she is no doubt the focal point of Highbury with her status as gentleman’s daughter (how dare Mrs Elton!). Mrs Elton’s vanity does not stop at outer things like beauty, taste in music etc, it carries on in her total image of herself. Miramax stopped at the surface (praising herself by putting other people’s comments forward), but A&E carried on by making her think of herself as the reference in Highbury, as in Austen’s original. Christina Cole will take on the role in the new adaptation. She is also a blonde, which I think more appropriate for her than for Emma. A nasty character (the vain bitch of little intelligence) is easier as a blonde, although it will be very difficult to better Robinson’s performance. What’s more is that Cole also played Blanche Ingram in the last Jane Eyre adaptation of 2006 and Caroline Bingley in ITV’s Lost in Austen. She did not do badly in either of the two, so she promises to be a good choice for this part. Certainly if she affords Mrs Elton a large amount of Caroline Bingley with a thick sauce of conceited speech over her. Although, she might prefer to play something else after this. Before you know it, you don’t get any other roles than bitch-roles any more.

Mr Elton’s relationship with his wife is a peculiar one, more so in Austen’s days. Although we don’t really get a lot of impressions from Austen’s side about their actual relationship In terms of private moments, from the time there is a Mrs Elton we do not seem to hear Mr Elton anymore. That says a lot. Davies managed to put that into comedy by giving Mr Elton the catch-phrase ‘Indeed, Augusta’, but in Miramax’s version this look on Elton was totally forgotten but for his being silenced every time he speaks by his wife. This, though funny, is a very un-Austenesk way of dealing with that issue because it was highly improper to silence someone at all. Then Davies’s choice to do it with ‘Indeed, Augusta’ was a much more contemporary one which came across as even more ridiculous as that is mainly the only thing he still says apart from agreeing with his wife in longer terms.

Harriet Smith: Samantha Morton and Toni Collette attempted to portray her. Although Morton was extremely young at the time, she put down a highly convincing Miss Smith. It is hard to picture Collette at all in this role, although she does do her best. However, it is easier to see a small, curly blonde, young girl as stupid (‘Will he pass through Bath as well as Oxford?’) and naïve than a big and buxom girl like Collette is one. The fact that Morton was definitely smaller and a lot younger than Beckinsale made it easier for the viewer to feel that she was naïve and ridiculous. The equality in size between Paltrow and Collette did not afford the contrast a comedy needs. Although Collette did not do badly in portraying a stupid tall girl, it was difficult to see it at once. But in a longer version that might work very well. This time Louise Dylan will attempt the role. Although not much is known, she seems to be a good choice. We will see what she makes of her first big role on TV.

Mr Frank Churchill: Raymond Coulthard and Ewan McGregor had a go at this role. Clearly the better of the two was here Coulthard’s Churchill. Ewan McGregor I found very unconvincing as the endearing, handsome and mirthful Frank Churchill. McGregor himself might not have had anything to do with this, though. He had to play a part that was totally misinterpreted. In Miramax’s version, Frank Churchill was a little bit of a fraud: he courts Emma while he has no intentions, he sings with Emma, he comes up with the scheme that Mr Dixon in fact was the one to send the pianoforte. Austen’s Frank Churchill was none of that. She intended him to be an honourable and sensitive young man, much like his father, with a greatly positive and mirthful look on life. He falls in love with Jane Fairfax, a girl of inferior descent, and asks her to marry him. However, he is conscious of the fact that his aunt will never allow him to marry or even worse, will take away his inheritance. In that case, he is nowhere, because his father’s fortune is not big enough. So, he decides to wait and tries to see his Jane whenever he can (once a year). When his aunt lets him go to his father from Yorkshire, he subtly courts Jane, not least by going off on a whim to London ‘to get his hair cut’ in order to buy her a pianoforte. When his aunt then finally moves to Richmond where she will die, he comes every day and courts his Jane despite giving another impression to others. The most ridiculous things pass, one of which is the fixing of Jane’s grandmother’s spectacles (this maybe symbolically so as he will have the power later to re-adjust the image he has left). It takes an awfully long time. The most endearing part of his courtship is when he sings with Jane and compliments her on her hairdo, although he makes out that he finds it extremely strange. One feels for him when he has to stop singing with her that evening, because it is the only time they can really be together without raising suspicion. It is also very very moving that he always takes up a place where he can see her (opposite her or at least far enough away in order to be able to observe her as that is the only thing he can do undisturbed). Despite his two-faced façade, Churchill actually never tells a lie about Jane. The most difficult part for him in the beginning is to redirect the attention from himself to another when it comes to Jane in Weymouth. If people can suspect Jane of having an affair with Mr Dixon, they can suspect him. He does that redirection very cleverly: by letting Emma make her mind up about things. He knows she will never think straight away about himself as a possible suitor and source for the pianoforte (despite his trip to London), because of her feel for status, so he feeds her thoughts much as she fed Harriet’s about Mr Martin. And when he then goes off to buy Jane’s pianoforte, he enforces this suspicion of others by putting Irish songs in the packet, too. Despite that two-faced façade, Austen manages to redeem him. His last letter to Mrs Weston, clarifying a great deal (not only about his secret engagement and the trouble it ran in when Jane was having a hard time), states that he courted Emma knowing that she was never truly in love with him. That is amazing because she herself at a certain time believed that she was in love with him, which was not really true. He was on the verge of confiding in her, but did not. Particularly his knowledge of Emma (that he could never penetrate her heart) highlights him as an extremely sensitive and honourable man, much like Mr Knightley, but unreserved. When he then praises Jane while talking to Emma, it really takes the reader’s breath away. You wish him well. He is an extremely positive and loveable figure (ironically so as he has conned everyone yet everyone still loves him) and Davies and Coulthard did him great justice. It will be very hard to equal or better that performance for Rupert Evans, although he does not look bad for the part.

Jane Fairfax: Olivia Williams and Polly Walker both portrayed this character. Although Polly Walker did her best, again A&E managed to put Williams better in her role. They chose a slightly less noticeable actress to play the part of a very unnoticeable reserved girl. Jane Fairfax is one who rarely speaks, if only for the fact that her aunt Miss Bates continuously talks over her… But she should still be worthy and beautiful enough to claim a Mr Frank Churchill as hers… In short, she should be attractive enough from afar to be able to be likely to have been noticed by Churchill in the first place. She needs to be equally intelligent to keep a quick mind like Frank’s occupied and she must be pleasant in conversation. Despite her seeming lack of feeling, she needs to have storms rage inside her (like Elenor of Sense and Sensibility). That duality is not really easy to play, certainly not if one has to come across as reserved, but I think it rather asks the writer to write the appropriate scenes for that… In the next adaptation it will be Laura Pyper who will take on the role. It could be good, because she seems sweet enough, if she has a reserved part to play. They should however get rid of the fringe, because in Austen’s days they did not exist. Although, with some curling irons that is quickly solved. Auburn hair for a Jane Fairfax is certainly not a nono, although she should not come across as smarter than a blonde Emma as there is then a danger of Emma coming across as a blonde bimbo which she is definitely not…

Frank Churchill and Jane Fairfax’s relationship is a peculiar one too. She is reserved, he is totally not, and still the two found each other; he fell violently in love and is prepared to risk all, she is conscious of her inferior nature and starts to doubt his love for her. At the start, Frank professes that it is not possible to love one who is reserved… How wrong Emma will be inn believing it. That, though, highlights the typical Austenesk duality between sense and sensibility. Wherever either of the two takes the foreground, things go wrong.

Miss Bates: Prunella Scales and Sophie Thompson. Although both Miss Bateses were laughable, as they should be, Scales was the more Austenesk one. Her incessant talking was slightly more incessant than Thompson’s one. Miramax had a good try in making her ridiculous, but Davies managed it in a more authentic manner. Like Mr Knightley says to Emma, Miss Bates’s fate is a sad one. She knows it and it is as if she does not want to stop talking because if she stops she might dwell on her sad state of affairs. She was once a girl with a fortune, but sunk as she did not marry and now cares for her mother on a small income which compels others to charity. She always dwells on the ‘good neighbours’ she has, but deep inside feels probably mortified at the thought that she now has to in fact rely on them. She cannot afford to quarrel with Emma after the latter’s nasty remark on Box Hill. That kind of sadness under the superficial gaiety she displays lavishly was certainly present in Prunella Scales’s superior performance. Miss Bates was toned down by Miramax (again) to a laughable girl with glasses. Also Scales’s voice was more suited to the part (not that Thompson can help that). For the next adaptation it will be Tamsin Greig who attempts the role. I do have to admit, I don’t really hold good hopes for this casting. She might be a very good actress, but she is much too young, or at least too young looking (that is a compliment). Miss Bates was at least 40 and as such was an old woman. This beautiful woman of 42 looks at least only 32 and taken into account that people looked much older then than they look now at the age of 40, I don’t think this was a good cast. But we will see what she/they make of it. It is a great part to play and it could work, if she is allowed her long and boring speeches and if she is adorned with a cap that hides her black hair or a wig that makes her hair grey.

Mrs Bates: Sylvia Barter and Phyllida Law played the deaf woman. Although both looked good in their wordless role, maybe here, Miramax did a good thing in making her really look bored with her own daughter. Although she should not be able to hear her, at a certain time Miss Bates honestly makes the (slightly ironic) remark that ‘[her] mother hears everything Jane says’ because ‘she speaks so clearly’. Maybe Mrs Bates was just making out she couldn’t hear her daughter… But then again, we should also acknowledge what the consequence of being hard of hearing was in Austen’s days: people who were deaf (to start with the deaf-and-dumb) were considered not to understand what was going on. They were considered as mentally deficient and so did not learn to read. Of course, this does not apply to Mrs Bates, but being hard of hearing would have got her a stigma as not being able to participate and thus being obsolete. The only thing she does do, in the novel, is occupy Mr Woodhouse when Emma is out… He needs a stick to talk to so to say and Mrs Bates will supply it, because she can’t hear him anyway so there will be no danger of boring her (not that anyone listens to him). I think Miramax could actually have enhanced the mentally deficient image by making her daughter shout single words at her (‘Pork!’) rather than nothing or whole sentences and making the woman in question look excluded and bored. In that sense A&E left a great possibility, but I suppose they rather focused on Miss Bates instead as being more entertaining given the short amount of time the film was afforded. Nothing is known about the actress who will play Mrs Bates yet. If there isn’t one, it will be a total shame, certainly as the amount of time does afford a chance for a Mrs Bates to be occupied in her deafness. We will see.

Mr Woodhouse: Bernard Hepton and Denys Hawthorne played the very concerned old man. Bernard Hepton was clearly the better one (again). Mr Woodhouse is concerned with everyone’s health and is moving that way, but at the same time he is also a typically old person who is wrapped up in his own existence and time too much. He does not like change and feels that he has been deserted by Miss Taylor when she got married to Mr Weston, was deserted by Isabella first when she married Mr John Knightley, and now to his great detriment Nr Knightley also plotted against him by taking Emma for himself. It is ridiculous but nonetheless endearing… I found that the A&E version of Mr Woodhouse by Bernard Hepton was the better one. He was slightly more believable being weak and sleeping an awful lot of the time. Denys Hawthorne was too able and therefore not really believable in a character that is a little scared of the outside world. The next Mr Woodhouse will be played by Michael Gambon. He looks a little young for the role, but with older clothing, it works (an actor still has to be able to move in order to be able to do his work). As he played Gandalf in the Harry Potter-series we can see him as a sufficiently old man. He is certainly able to do it. Now only still a good part…

Mrs Weston/Miss Taylor: Samantha Bond and Greta Scacchi gave this woman a go. I don’t think any of those two came across exactly like Mrs Weston from the original Emma… Mrs Weston is Emma’s best friend and former governess, but that has its consequences: instead of being a good teacher, she left Emma much to herself and as a result Emma turned out quite spoilt. Unlike Knightley who does not give in, Mrs Weston gave in too much and therefore Emma’s projects turn out unfinished… If anyone is really to blame for Emma’s arrogance in thinking she is always right, it is Mrs Weston who did not profess truth (as Knightley), but always agreed with her. She is also the one to tell Emma that Knightley has affection for Jane and she is the one who matches Emma with Churchill. We wonder where the match-making in Emma’s head and the courtship ideas came from… Mrs Weston is actually a great laugh because she is as wrong as Emma and her husband. Not only in putting Emma next to Churchill, but also in her image of the world. Fortunately Emma was quite intelligent, otherwise she would have ended up as stupid as Harriet. Both A&E and Miramax’s Mrs Weston were rather nice friends of Emma’s, not corrupting forces like the original. It is mainly down to the fact that Emma has no mother, that the teacher had a double role to fulfil: the role of teacher and wise loving counsel. It is that where Mrs Weston failed miserably in being too indulging. As Austen was also occupied with the issue ‘education’ we can presume that here as well, she made an irony towards the type of governesses that were around… In the subsequent adaptation it is Jodhi May who will give Mrs Weston a face. Although I have seen her before in Einstein end Eddington, there she had a small role. Probably she will suit the role in looks, but it is mainly her part that needs to be ironic enough. We will hope that Sandy Welch wrote the above in Mrs Weston’s part.

Mr Weston: James Hazeldine and James Cosmo put him on the scene. Although both characterisations were good enough, James Cosmo had a capital mistake on his face in the form of a moustache. As far as I recall, I have never seen a moustache in a period drama of Austen. Because there were no moustaches. Slightly longer hair, huge whiskers (in somewhat later days) did exist for men, but all men were clean shaven. It was a sign of wealth that you could afford to shave every day. Mr Weston is an extremely nice man, but also a little too forgiving for his son and in-laws as they took his son away out of pride after the death of his wife. It is sad really that he doesn’t see that. He should come across as a little naïve for his age. We can see a little how he must have been 20 years prior to when the story starts when Frank Churchill comes on the scene again… In the next adaptation it will be Robert Bathurst who takes on the role. I hold hopes for him, although he looks a little young for his role…

Then there is still a last pair to be talked of, or at least the male part of that:

Isabella and Mr John Knightley: Isabella is not that important as she barely says a few words. But Mr John Knightley is, though. He is a little Mr Palmer (Sense and Sensibility), although not out of humour because of his wife, just not really disposed to be nice in order to humour everyone. He is also one ‘who speaks truth’, like his brother and the two Mr Knightleys get on very well with each other. No doubt speaking truth to each other. He is a realistic person, being a barrister in London, and he speaks very plain to Emma. Guy Henry and Brian Capron played this role. I seem to remember that Guy Henry was better because he was allowed to play the role of ‘spoilsport’ at the Christmas party of the Westons when it starts to snow, but was also the nice brother-in-law in his first scene. Although, nothing disturbed me in Capron’s role. What I did miss in the two versions was the ‘admirable’ intervention of ‘the two Mr Knightleys’ when the turkey-thieves strike again. It is the reason why Mr Woodhouse finally sees that an able man in the house might be favourable and that Mr Knightley is actually the man they need; it because of that admirable intervention as brothers that Mr Woodhouse is settled with the marriage of Emma in his mind. It would be lovely to have that in the next adaptation although it might be too boring to have something more after the conclusion… In the next adaptation it is Dan Fredenburgh who will take on the role. Although I think he might be too young for a man with several children and a profession as barrister, we will see what he makes of it. On the other hand Henry was also quite young-looking when he played the part and it is certainly true that Jonny Lee Miller and he could be brothers.

What I am really anxious for is the interpretation Sandy Welch is going to give Austen’s creation. After having seen her interpretation of Jane Eyre in 2006, I don’t hold much hope. I found she misinterpreted Rochester’s part and she destroyed a great deal of the symbolic layer of the book, only briefly alluding to The Beauty and the Beast in the beginning, but not carrying it on. Brontë was a very well read woman and she did not just tell a story. She told a story within a whole load of references and she made her book so deep that it is difficult to see the whole picture. Yet, it is not impossible to give it the right interpretation without actually carrying the whole thing to the full (A&E 1997). Sandy Welch, though, misinterpreted Rochester’s part and made him a tragic wretch all the way through and made Jane one after her shattered wedding. Neither of the characters actually mature, and that is what should happen. Not only in Jane, but also in Rochester. It is dangerous to read a classic merely on the story level and as such, a lot of Austen goes amiss when she is read on just that level. ITV’s adaptation of Persuasion in 2007 made such a drama of it, that one could not even recognise Austen’s tone in the original. Even the parts that should be sad or very serious, are not in Austen’s books. Because of some peculiar process, she succeeds in keeping her story interesting and funny, even at sad moments. It is the ironic thoughts of the main character and sometimes the minor ones too that make a serious situation ridiculous. In Pride and Prejudice it is the pride of both Elizabeth and Darcy that makes the first proposal not a drama, but a total cock-up of great proportion. He asks why she refuses him after professing that she is his inferior and she cries after refusing him, despite the fact that she hates him… In Emma, however, the same 'I am right'-mode is a little more difficult, certainly on film, as her arrogance and convictions take place on an exclusively personal level. Although Mrs Weston is a good friend, she is unavailable at the start because she is on honeymoon. Harriet, Emma’s new friend, takes (unwittingly) part in the matchmaking scheme, so she can’t serve as ‘talking-prop’ in order to reveal Emma’s thoughts. (Elizabeth could talk to Jane and reveal her views thus exposing her personality, Emma cannot talk to Harriet, nor to Mrs Weston). For the first part of the story Emma has no talking-prop and it is a problem because the start is important to get the character known to the viewer. Davies solved that question through making Emma dream up images from time to time. This was great, but one can’t really repeat what has been done before. Miramax did it with a diary, but that takes interesting time away from the film.. I am eager to see how they are going to solve that problem.

I hope Sandy Welch took a leaf out of Davies’s book and considered wider contemporary contexts. What I certainly do hope most heartily is that she did not get guided by feminist interpretations of Austen, as they are without context. Austen is about wit, satire and the human psyche, not about women alone. As such, Emma might be Emma’s protagonist, but Mr Knightley is that too and the two of them go through a process of emotional growth. Austen is about the whole of society then and the people in it (how they are affected, what they are taught to think), and not about the protagonist herself. I hope she got that, and then, we can see another 1995 triumph.

Ödön von Horváths Kasimir und Karline door het NTGent, gisteren op Arte rechtstreeks van het theaterfestival van Avignon

Le Monde schreef in zijn recensie “Qu’est-ce qui est passé à Casimir et Caroline ? » (“Wat is er gebeurd met Kasimir und Karoline?”). Het is inderdaad een vraag die we moeten stellen. Na de mediapolemiek omtrent de uitvoering van het NTGent in Avignon en het boegeroep aan het einde van de première daar, besloot ik van eens naar dat stuk te kijken vermits het toch werd uitgezonden op Arte, gisteren 29 juli om 22u. Ik had het stuk twee jaar geleden ongeveer al gezien in ook een ge update versie van een top amateurgezelschap in het Leuvense: Toneel Heverlee. Hoewel die bewerking, bij nadere studie, minder aanleunde bij Horváths origineel, moet ik zeggen dat de boodschap bij Toneel Heverlee beter overkwam dan bij de NT Gent. Toneel Heverlee had het stuk Kas en Karo gedoopt en had het i.p.v. op het Oktoberfest in München op Marktrock in Leuven geplaatst. Alhoewel ze de zeppelin, en de freakshow eruit hadden gegooid bleef het thema helemaal overeind, wat niet over het NT Gent kan gezegd worden.

Na wat zoeken op het internet, kwamen er over Ödön von Horváth en zijn toneelstijl interessante weetjes boven. Bij mijn eerste uitvoering zag ik een vage link met Bertold Brecht en dat bleek zeer juist te zijn. Beide toneelschrijvers zijn deel van het Duits Volkstheater, een stijl die al sinds 1850 bestond. Het volksstuk bestudeert Regio, Geschiedenis en Volk. Horváth zou bovendien de implicaties daarvan bestuderen in zijn stukken en Brecht de klassenverschillen. Horváth spreekt over het “oude” volksstuk als een sentimenteel gebeuren en dat wil hij vernieuwen door bewustmaking van clichés en de werkelijkheid buiten de zaal voor de toeschouwers aan te snijden. Zo worden zijn volksstukken omgekeerde stukken die ingaan op de druk van de maatschappij op de modale mens. (Killy). Zo ook Kasimir und Karoline.

Misschien moeten we het stuk toch kaderen: in het jaar 1931, toen Horváth eraan begon, had Hitler net met de NSDAP de verkiezingen gewonnen. Het is te zeggen: een groot aantal zetels in het parlement veroverd. Het jaar 1932 zou een korte neergang voor de partij brengen, maar zoals iedereen weet zou in 1933 Hitler definitief aan de macht komen. Dus het stuk, al is het in 1931 of 1932, speelt zich af in een drukkende sfeer. Niet alleen omdat de economische crisis in Duitsland zwaar aankomt (Kasimir die het stuk begint met het feit dat hij zijn werk als chauffeur kwijt is), maar ook in een sfeer van extreem rechts en racisme. Verder in het verleden (voor WO I) hangt ook nog de schaduw van het grote cultureel elitaire Duitsland dat schijnt in rook te zijn opgegaan en de modale Duitse bevolking die zich nu heeft teruggetrokken in kleinburgerlijke positiviteit, alles wat ongenaam of ongezellig is negerend. Iets dat Horváth “Dummheit” noemde (Alfred Doppler).

Karoline toont zich in het begin erop gebrand zich te amuseren op het Oktoberfest met haar verloofde Kasimir. Het staat geen twijfel dat Kasimir zich niet zo fijn voelt na zijn ontslag (en de vooruitzichten die hij heeft op nieuw werk ongetwijfeld), maar Karoline lijkt daar niet naar te luisteren en de twee komen in aanvaring. Zij is bovendien ook (kleinburgerlijk) gericht op het beklimmen van de sociale ladder. Als ze een kleermaker tegenkomt (met werk), breekt ze met Kasimir. Of ze zelf weet dat haar obsessie met sociale betering de echte reden is, is twijfelachtig. En dat is de essentie van dit stuk: beide hoofdpersonages en de anderen kennen zichzelf niet en doen zich anders voor dan ze zijn. Het stuk draait uit op een tragedie van mensen die dingen doen zonder dat ze weten waarom: Karoline zal na een aantal verdorven omzwervingen met haar kleermaker naar huis gaan en Kasimir met Erna, het liefje van zijn (ondertussen gearresteerde autodief) vriend Franz Merkl. Het is niet dat Kasimir niet zijn best doet om Karoline terug te winnen (hij onderneemt verschillende pogingen), maar hij is hulpeloos omdat hij niet uitgedrukt krijgt wat hij wil zeggen (te grof) en zij hem niet verstaat/wil verstaan in haar gesloten mentale wereldje. Taal bij dit stuk is van zeer groot belang daar zij een iets lyrischer taal gebruikt terwijl hij meer op een lager (volks) niveau zich beweegt. Daardoor verstaan ze elkaar niet, maar ze begrijpen niet waarom, verblind door hun conditionering inde maatschappij (Dummheit).

Verder zijn er nog symbolische dingen die gebeuren. De twee prominentste zijn de zeppelin en de freakshow in het circus. Ze hebben met elkaar te maken. Enerzijds wordt de zeppelin gezien als een symbool voor maatschappelijke macht, anderzijds kan hij gezien worden als een symbool voor de macht van mannen over vrouwen (het is Karoline die het meest geïnteresseerd is erin en het is zij die uiteindelijk Kasimir zal dumpen in tegenstelling tot wat ze laat uitschijnen als ze zegt dat een vrouw meer aan haar man hangt als het hem slecht gaat). Voor Karoline is de weg naar sociale opklim inderdaad haar man. Als vrouw kan ze zelf niets. Voor Kasimir neemt de zeppelin een connotatie aan van de tegenstelling tussen arm en rijk. De freaks in het circus mogen de zeppelin niet zien want dan gaat het circus failliet… Zou het misschien eerder zijn dat ze hem niet mogen zien omdat ze zich anders wel eens zouden kunnen bewust worden van hun rol en wat ze willen? Of is het dat het publiek hen niet mag zien zonder voorbereid te zijn op iets dat van de norm afwijkt (tussen het publiek lopen zou een bevestiging van hun normaliteit zijn) en dat het kijken waard is. Als de freaks namelijk een normaliteit worden, wordt de norm bedreigd en gaat het circus inderdaad failliet bij gebrek aan interesse van het publiek. Alleen als het potentiële publiek gehypnotiseerd is door de norm (de zeppelin) kan een freakshow plaats vinden. De tegenstelling tussen Karoline die door de zeppelin gehypnotiseerd is en Kasimir die hem als totaal iets anders ziet, zorgt ervoor dat de twee elkaar inderdaad verkeerd begrijpen.
Aan de andere kant geeft de zeppelin ook een gevoel van verlangen naar hogere sociale status (het kleinburgerlijke) dat Karoline zo mooi uitdrukt in haar aanbidding van diezelfde zeppelin.
Voor de rest moest het stuk opgeluisterd worden met muziek (oude Duitse liedjes) waarvan de tekst reflectie van het publiek zou aangemoedigd hebben. Hierdoor zou de tekst, die vrij tegenstrijdig was, verstaanbaar worden en zou het publiek kunnen begrijpen wat nu het probleem was met Kasimir en Karoline en wat het stuk het publiek eigenlijk wilde bijbrengen: dat wat de personages zeggen, niet hun ware gedachten zijn en dat ze dat zelf niet doorhebben.

Wat heeft de NTGent er nu van gemaakt en hadden die twee leden van het publiek gelijk toen ze schreeuwden “C’est chiant!”?

Door het wegnemen van het origineel decor van het Oktoberfest, neemt men een groot deel van de essentie van het stuk weg. Omdat het een volksstuk is, moet het ook in een volkssetting opgevoerd worden. Of het niet kan gemoderniseerd worden, is de vraag. Omdat het zo vast hangt aan “de maatshappij” en het publiek dat die maatschappij kent, is het misschien toch raadzaam van het stuk te moderniseren, zoals Toneel Heverlee deed, maar daarmee neemt men wel de racistische extreem rechtse dreigende sfeer weg van de jaren ’30. Bovendien is het zo dat zelfs al zitten we nu in een economische crisis, ze niet te vergelijken is met de crisis van de jaren ’30 en al zeker niet met diezelfde crisis in Duitsland. We mogen niet vergeten dat Duitsland er erger aan toe was dan zelfs Amerika. Een gemiddelde werkloosheidsgraad van 25% over het hele land was nooit gezien, zelfs niet in Amerika. Bovendien was de werklozensteun ingeperkt (door gebrek aan geld). De vooruitzichten van Kasimir worden zo heel erg bar. Dit is voor het publiek nu ondenkbaar. Maar, aan de andere kant is het niet zo erg van het stuk te moderniseren als het de verstaanbaarheid van het probleem vergemakkelijkt. Hoewel van een verregaande bewerking (zoals Toneel Heverlee had gedaan) was geen sprake bij het NTGent. Een aantal verwijzingen naar 1912 en “net na de oorlog” (1919?) en de zeppelin verrieden voor een groot deel de oorspronkelijke setting van het stuk, die onverenigbaar was met een stellingconstructie en een moderne auto.

Wat vooral tegen de tekst werkte was de hele opzet (zoals Le Monde ook al zei). Door het feit dat het decor niet realistisch kon genoemd worden, raakt het publiek de voeling met de realiteit (die zo belangrijk is in Volkstheater) kwijt. Dit was geen probleem geweest als het NTGent elk personage (of klasse van personage) op zijn eigen niveau had laten acteren. Het verdiep waarop ze staan als een soort van indicatie naar hun functie in de maatschappij. Maar dit was niet het geval en personages renden naar boven en naar beneden zonder enige vorm van logica. Waarom Kasimir en Erna uiteindelijk boven op de stelling eindigen blijft een enigma. Het is niet dat Kasimir aan het einde van het stuk minder gedesillusioneerd is, noch dat Karoline nog altijd aan de grond zit (waar Kasimir en zij begonnen).

De muziek was ook een heikel punt volgens de recensies en inderdaad, de muziek werkte storend. Niet omdat het muziek was, want dat komt wel meer voor in toneelstukken (zeker moderne), en het kan gezegd worden dat Horváth ook muziek in gedachten had, maar diezelfde muziek bracht niets bij aan de verstaanbaarheid van de situatie en gedachten van Kasimir en Karoline. Zoals Horváth het in gedachten had, diende de muziek om het publiek te laten nadenken, als een soort van allusie die wijst op een bepaalde interpretatie. In dit geval was de muziek woordeloos (in de meeste gevallen) en had hij dus geen rol voor het publiek, wat de aandacht te meer vestigde op het fragmentarische karakter van het stuk. De momenten van reflectie worden dan momenten van concentratieverlies bij het publiek. Doordat de kijker geen leidraad krijgt onder de vorm van muziek, brabbelen de personages erop los zonder dat de kijker eigenlijk begrijpt waarover ze het hebben.

Een Duitse journalist van de Süddeutsche Zeitung zei het zo:

„Das geht insofern in Ordnung, als Simons mit Blick auf die großen Spielstätten seiner Europatournee mit dem Stück den Kasimir, die Karoline und all die anderen nur als Darsteller einer rockigen Depressionsoper angelegt hat. Da kann es eben vorkommen, dass sie vergeblich den Sprachrhythmus Horváths suchen. Es gibt aber auch Momente, in denen Simons ganz bei Horváth und die Zuschauer ganz bei Simons sind:“

“[De voorstelling] is in orde in zoverre Simons, met alle grote theaters in Europa in gedachten, met Kasimir, Karoline en alle anderen een grote tragedie wilde op de bühne zetten. Maar het is ook zo dat [de acteurs] het spreekritme van Horváth tevergeefs zoeken. Er zijn evenwel ook momenten waar Simons bij Horváth vertoeft en het publiek bij Simons.”

Inderdaad, Horváth had iets veel groters en veel diepers in gedachten dan een zielige tragedie. En dat heeft het NTGent zeker niet begrepen. Dus had het publiek gelijk als ze wegliepen, “boe” riepen of de uitvoering “chiant” vonden? Als het publiek wist over de stijl, symboliek, context en in het bijzonder Horváth kende, dan hadden ze zeker gelijk.


Bibliografie:

Walther Killy, Literaturlexikon. Autoren und Werke deutscher Sprache, Gütersloh, München: Bertelsmann-Lexikon-Verlag

http://www.kerber-net.de/literatur/deutsch/drama/horvath/symbolik.pdf

http://www.sueddeutsche.de/i5Z38Y/2981077/Geniessen-verdammt-noch-mal.html

De Nationale Feestdag van België: Is er iets te vieren?

Het is een heikele kwestie en Vlamingen blijven erover praten: Walen hebben ons verfranst, willen ons nog altijd verfransen en zullen het blijven willen want ze willen geen Nederlands leren. Maar hier is de vraag is dat weldegelijk zo, of is dat een aangepraat probleem? Persoonlijk heb ik vijf jaar gewerkt in de professionele trainigssector Nederlands. Ik gaf les Nederlands aan bedienden, privé en klassikaal (met zes personen), naar de wensen van het bewuste bedrijf. Er was daar absoluut geen onwil te bespeuren om Nederlands te leren. Verre van. Slechte niveaus kwamen wel eens voor, maar in het algemeen konden Franstaligen zich zeker behelpen, zoals een Vlaming zich kan behelpen in het Frans. Maar wat maakt hier het verschil?

Naar mijn mening ligt het negatieve beeld dat Vlamingen van Walen hebben (arrogant, wil geen Nederlands leren want vindt dat Frans beter is en vertikt het dus van ook maar één ding in het Nederlands te doen) aan de perceptie alleen. Een perceptie die de media dankbaar voedt en die de politiek ook gebruikt en daardoor ook mede nog erger maakt. Als we naar de geschiedenis van Vlaanderen (hier: het Nederlandssprekend deel van België) kijken, dan zien we dat er al in 1876 opnieuw werd les gegeven in het Nederlands, al was dat dan gemengd met Frans. Al moeten we erbij zeggen: alleen in het Lager Onderwijs. De hele cyclus in het onderwijs werd afgerond met de NederIandstalige Rijksuniversiteit Gent in 1930 en het eenparig Nederlandstalig secundair onderwijs in 1932. In 1938 kwam daar ook het leger bij. (bron: Wikipedia) Wat maakt Vlamingen dan zo paranoia over de Franssprekende Walen? Uiteindelijk hebben we ondertussen al meer dan 70 jaar ons onderwijs en sinds 1993 hebben we zelfs een eigen staat. We hebben dus geen enkele reden om te klagen, want we hebben toch alles?

Waar is het misgegaan met het Nederlands? Vlamingen spraken sinds mensenheugenis Nederlands, waarom begonnen dan vooral de Vlaamse burgerij en adel opeens Frans te spreken zodanig dat alles (rechtspraak, administratie, onderwijs) verfranst werd? Het is een vreemd fenomeen, want de Engelse adel en burgerij spraken (naast Frans als tweede taal) Engels, de Duitse Duits, de Nederlandse Nederlands (“bekakt” Den Haags), de Russische Russisch, de Griekse Grieks. Maar de Vlaamse adel en burgerij spraken Frans en stuurden zelfs hun kinderen in het Frans naar school waardoor ze, dan wel totaal verfransten en zelfs geen Nederlands meer leerden aan hun kinderen, dan wel Nederlands spraken met hun pachters en als het niet anders kon. Nederlands stond niet goed, in tegenstelling tot in Nederland. Een prangend voorbeeld is de film Daens waarin één van de industriële vrienden van de Aalstse Franstalige katholieke politicus Woeste, een Nederlandse vrouw heeft. Zij praat consequent Nederlands tegen haar zoon, terwijl zijn vader (haar echtgenoot) er consequent Frans tegen spreekt. Ze spreekt zelf ook Frans, maar spreekt vaak Nederlands in tegenstelling tot de anderen die zweren bij Frans, wat duidelijk niet nodig is, want velen onder hen spreken Nederlands en zijn oorspronkelijk Vlamingen. Niet in het minst haar echtgenoot zelf. Wat bewoog Vlamingen ertoe Frans te spreken, zelfs thuis, en verfransing in hun Nederlandstalig deel van België toe te laten? Het is moeilijk te geloven dat Walen opeens hebben beslist om alles te verfransen en dat Vlamingen dat maar hebben laten gebeuren. Zoals altijd moet dit een geleidelijk proces geweest zijn, dat zijn wortels heeft in de geschiedenis zelf en waar eigenlijk niemand (Vlamingen noch Walen), of toch iedereen (Vlamingen en Walen), écht schuld aan heeft.

Als we kijken naar de geschiedenis van De Nederlanden dan zien we dat het concept “De Nederlanden” vooral is neergezet over twee eeuwen door de Bourgondiërs die er het centrum van handel en luxe van maakten. Ze maakten de Nederlanden een rijk tussen het rijk, met veel privileges en waarop iedereen jaloers was. Het kan niet verbazen dat toen al de administratie in het Frans te doen was, vermits de Bourgondiërs Fransen waren en het grootste deel van dat rijk afhing van Frankrijk. Maar toch was er een bloeiende Nederlandse literatuur in de Rederijkerskamers over heel het grondgebied. Die symbiose van onafhankelijkheid van heerschappij veranderde toen de Oostenrijkse keizer Jozef II zijn neus begon te steken in het onafhankelijk bestuur van De (Oostenrijkse) Nederlanden. Jozef II werd satirisch “de koster” genoemd omdat hij zich overal mee bemoeide en een centraliserende politiek voerde. Ongetwijfeld uit Voltairiaanse despotische ideeën, maar bij De Nederlanden (die gewoon waren aan hun eigen onafhankelijkheid en die hun hertog bij zijn Blijde Inkomst eerder “aanvaardden” i.p.v. dat de hertog zelf over hen heerste) viel dat niet in goede aarde. Oostenrijk voerde zijn administratie in het Frans (stammend van de Bourgondiërs) en die praktijk ging door onder de kortstondige Franse bezetting. Maar hier stak een ander probleem de kop op.

De Franse bezetting van 1745 tot 1748, die zijn wortels had in de Oostenrijkse Successieoorlog, bracht nog een “bedreiging” voor het Nederlands. De Roccocco-periode is een Franse periode bij uitstek. De periode waarin Frankrijk nog groot was, waarin Louis XIV nog vers in het geheugen zat, en een periode van decadentie aan het Franse hof, een periode waarin de autoriteit van de Franse mode zich zelfs doorzette tot in England en heel Europa. Rousseau had in 1772 in zijn Considérations sur le Gouvernement de Pologne geschreven:

“De nationale gebruiken geven vorm aan het ‘genie’, het karakter, de eigen aard en zeden van een volk, ze maken dat het dát volk is en geen ander en ze inspireren het tot een vurige vaderlandsliefde, die gebaseerd is op onuitroeibare gewoonten […] Een grote natie heeft ongetwijfeld veel van deze eigen burgerlijke en huiselijke gebruiken, die allicht iedere dag meer ontaarden door de algemene strekking in Europa om de modes en de zeden van de Fransen over te nemen. Behoud en herstel de oude gebruiken, voer passende, nieuwe gebruiken in die aan de Polen eigen zijn.”

Het is opvallend dat een Fransman opmerkt dat er in die periode een algemene tendens was om Franse gebruiken over te nemen! Zo ook in Vlaanderen zo blijkt, want in 1788 publiceert ene J.B.C. Verlooy, een leidend figuur van de Vlaamse Beweging, uit onvrede met de politiek van de Oostenrijkse keizer en in een Vlaanderen vol politiek tumult, zijn essay Verhandeling op d’on[m]acht der Moederlyke Taal in de Nederlanden. In dit essay klaagt hij aan dat er geen uniforme spelling is, maar vooral dat er een minachting schijnt te zijn van Nederlandssprekenden voor hun eigen taal. Hij schrijft dat sommige Brusselaars in gezelschap of op straat hun moedertaal slecht spreken om de indruk te wekken dat ze in het Frans opgevoed zijn en dat “[men] onze joeffrouwen nooit met eenen vlaemschen kerkboek [zal] zien: en gebeurde dit, het schaemrood zou haest daer zijn.” Alles van cultuur was in het Frans te doen en Frans was een statussymbool. De Verlichting trok bovendien nog eens een parallel met de Romeinse periode waarvan men de neergang toeschreef aan het dwepen met de Griekse cultuur. Om samen te vatten: de opvatting was dat een volk dat zijn eigen cultuur verloochent en een andere in de plaats probeert te brengen, in geen van beiden meer uitblinkt en geen van beiden meer begrijpt en als dusdanig als “volk” niet meer bestaat. Alzo zag Verlooy de Vlamingen afglijden naar slechte morele diepten omdat ze naar het Frans gericht waren. Toen al…

Verlooy klaagt weliswaar aan dat de kinderen in het lager onderwijs Frans leerden, maar alleen omdat dat hun kennis van het Nederlands als moedertaal in de weg staat. Hij argumenteert verder nog voor een Nederlands toneelleven met oog voor wat er “bij de Hollanders” te vinden is en ook bij de Fransen en Duitsers, via vertaling welteverstaan.

Het is opvallend dat al vóór de onafhankelijkheid van België er een probleem lijkt te zijn. De verfransing van Vlaanderen is dus inderdaad een geleidelijke evolutie geweest die Vlamingen zelf in de hand hebben gewerkt. Dit wordt niet in het minst bewezen door Verlooy in zijn essay: niemand verplichtte de Brusselaars van Frans te spreken op straat, Jozef II verbood geen Nederlandstalige toneelvoorstellingen, niemand verbood Nederlandse kerkboeken, maar de mode was Frans. Het zielige aan de hele zaak is dat Nederlandssprekenden er zelf voor kozen dat Nederlands minderwaardig was en Frans beter was: Franse literatuur was beter, Frans toneel was beter, Franse filosofie was beter, Franse mode was beter, Franse architectuur was beter. Door het dwepen met Franse cultuur begon net de klasse die voor cultuur moet zorgen, die Austens en Byrons produceert – mensen die tijd en geld hebben om zich te wijden aan kunsten, of te investeren erin -, de verfransen en daardoor produceerde diezelfde klasse geen grote schrijvers of dichters. Terwijl we in England tijdens de jaren 1800 op zijn minst tellen: Jane Austen, Sir Walter Scott, Alfred Lord Tennyson, Lord Byron, Robert Burns, Percy Shelley, William Wordsworth, Samuel Coleridge, Charles Dickens, Mary Louisa Alcott, de zussen Brontë, William Makepiece Thackeray, Thomas Hardy, George Elliot, Mark Twain, Oscar Wilde, Rudyard Kipling (19); terwijl we in het Frans gedurende dezelfde periode tellen: François-René de Chateaubriand, Victor Hugo, Alexandre Dumas père, Prosper Mérimée, George Sand, Charles Baudelaire, Gustave Flaubert, Louis Ménard, Alexandre Dumas fils, Charles De Coster, Jules Verne, Emile Zola, Paul Verlaine, Guy de Maupassant, Arthur Rimbaud, (Maurice Maeterlinck,) Gaston Leroux, Guillaume Appolinaire (17-18). In Vlaanderen tellen we: Hendrik Conscience, (Pieter Frans van Kerckhoven,) Guido Gezelle, Virginie Loveling, Leonard Buyst, Albrecht Rodenbach, Cyriel Buysse, Stijn Streuvels, Karel van de Woestijne (9). Er is duidelijk een hemelsbreed verschil. Volgens demografische gegevens zou dit hoger moeten geweest zijn.

Nadat de Vlamingen zich vrolijk hadden gericht op het Frans, kwam de kroon op het werk: een politieke agenda:

Na de Belgische Omwenteling en de Nederlandse schaamteloze onderdrukking van de Franssprekenden in Wallonië was er een duidelijk plan om een hereniging met Nederland permanent de kop in te drukken. Charles Rogier zei het zo in 1832:

“Les premiers principes d'une bonne administration sont basés sur l'emploi exclusif d'une langue, et il est évident que la seule langue des Belges doit être le français. Pour arriver à ce résultat, il est nécessaire que toutes les fonctions civiles et militaires soient confiées à des Wallons et à des Luxembourgeois; de cette manière, les Flamands, privés temporairement des avantages attachés à ces emplois, seront contraints d'apprendre le français, et l'on détruira ainsi peu à peu l'élément germanique en Belgique.”

“Een van de eerste principes van een goede administratie is gebaseerd op het eenparig gebruik van één taal, en het is duidelijk dat alleen het Frans de taal der Belgen kan zijn. Om dit resultaat te bereiken is het nodig alle ambtelijke en militaire functies alleen toe te wijzen aan Walen en Luxemburgers; zo zullen de Vlamingen, tijdelijk aan de voordelen van deze beroepen onttrokken, verplicht zijn om Frans te leren, en zo zal beetje bij beetje het Germaanse element van België verdwijnen.”

Er was weldegelijk een politieke agenda om het Frans op te waarderen en het Nederlands langzaam te laten wegzakken, maar we moeten dit wel in een context zien. Hier is een land dat zich eenzijdig heeft onafhankelijk verklaard, en dat nog fragiel is. Bovendien aast de Nederlandse koning nog altijd op België, al ware het om de ontluikende industrie en de natuurlijke delfstoffen in het zuiden, en dan is er de Nederlandstalige Vlaamse minderheid die er geen geheim van maakt zich te willen aanhechten bij Nederland (Vlaamse Beweging). De Vlamingen waren dus een politiek gevaar dat zich tegen de meerderheid kon keren in geval de Nederlandse koning overging tot een aanval (waar zeer zeker plannen voor ware. Bron: Knack). Dus elke Vlaming was verdacht en een mogelijk lid van de Vlaamse Beweging. Daarom besloot de meerderheid (dus de Franstalige meerderheid, want dat deel van de Belgische bevolking was groter) de minderheid wat “manieren” bij te brengen. Het is schrijnend van te weten dat er alleen geïnvesteerd werd in Wallonië en dat Vlaanderen wegzakte in een cultuurloos dal van landbouw en hongersnood. Maar, waar waren dan die paar Vlamingen die behoorden tot de intellectuele klasse? De rijken in Vlaanderen, die ook intellectuelen waren en die ongetwijfeld ook bepaalde functies bekleedden, moeten Nederlands gesproken hebben. Maar zij deden niks. Nochtans werd er gelobbyd want in 1872 werd het Nederlands opnieuw toegelaten in het secundair onderwijs. Blijft wel de vraag waarom de eerste school pas haar deuren opende in 1889! (bron wikipedia) Het houdt geen steek dat de Vlaamse elite die zulke functies bekleedde, zichzelf moest verfransen, permanent. Niets belette hen van in het Frans naar school te gaan (opgelegd door de staat), in het Frans te werken (opgelegd door de staat) en hun administratie in het Frans te doen, maar daarnaast ook Nederlands te spreken en Nederlandse kunsten te publiceren (poëzie en proza). Daar kon de Franstalige elite niets van zeggen, zeker niet nadat alle politiek en diplomatiek tumult over was. Zulk een groot risico was het blijkbaar niet, want Hendrik Conscience en Guido Gezelle publiceerden hun werk. En trouwens, heeft deze episode in de Belgische geschiedenis nog wel veel uitstaans met de huidige problemen?

We worden niet meer gediscrimineerd, maar we zijn de uitspraken van bijvoorbeeld Rogier nog niet vergeten en daarin ligt volgens mij het probleem. Het is alsof we ze niet willen vergeten en blijven constant leven met het idee dat de boze Franstaligen aan de andere kant van de taalgrens ons willen zien Frans spreken. Dat is een perceptie die niet klopt. We hebben het Frans stukje bij beetje teruggedrongen en hebben nu een punt bereikt waar we onze eigen cultuur (cultuur, eventuele gebruiken) kunnen vieren zonder erop aangekeken te worden. Wat is dan toch het probleem in de faciliteitengemeenten?

Het bevreemdt me dat we zo bang zijn van de Franstaligen die er wonen. We willen dat ze hun documenten in het Frans alsmaar weer aanvragen (waarmee we onszelf opzadelen met meer werk) en we laten hen maar één keer in de week toe om in het Frans bediend te worden (in Tervuren is dit het geval, door nota bene dezelfde bediende die er altijd zit). Volgens Rousseau waren het de gebruiken die een volk een identiteit als “volk” geven. Dus wat maakt die mensen Waals? Hun gebruiken, als er al specifieke Waalse gebruiken zijn die totaal verschillend zijn van de Vlaamse. Waar zijn wij Vlamingen bedreigd in onze identiteit als we de modale Waal zijn administratie laten in het Frans afhandelen? Niet lijkt mij. Maar, als de meerderheid nu Franstalig is in zo een gemeente? Franstaligen in de meerderheid in de gemeenteraad, Franstaligen in het stadhuis, Franstalige voorstellingen in het cultuurhuis enz. Dat maakt de Vlamingen in die gemeente niet minder Vlaams. Zolang de faciliteitengemeenten bij het Vlaams Gewest horen, zullen Vlamingen kunnen/moeten bediend worden in het Nederlands, zullen ze kunnen/moeten hun rechtsgedingen voeren in het Nederlands, zullen ze mogen cultuurvoorstellingen houden in het Nederlands. Zelfs als de meerderheid van de mensen in de gemeente Franstalig is. De meerderheid verandert niets aan de wet. Dat is het verschil met de tijd van voor de federalisering, want indien er meer Franstaligen waren, verfranste het hele boeltje omdat er geen enkele wettelijke bepaling was die verbood dingen in het Frans te doen. Als de vraag slinkt, slinkt het aanbod natuurlijk ook. Maar wat deden die Vlamingen dan die in een Franstalige gemeente woonden: ze spraken Frans en gaven het uiteindelijk op van Nederlands tegen hun kinderen/kleinkinderen te spreken. Daar ligt volgens mij het echte probleem. Aan de andere kant is het verbieden van scholen in een andere taal en verenigingen in een andere taal geen goede oplossing, want wat gebeurt er dan? In deze tijd van vervoer, rijden ze gewoon over de grens. Nederlandstalige kinderen in Franstalige gemeenten net over de taalgrens als Beauvechain bij Leuven, gaan naar school in de Nederlandstalige gemeente en blijven ten hoogste in de gemeenteschool tot ze moeten leren lezen. Franstaligen die een Frans toneelstuk willen zien, rijden naar Brussel. Dus ieder blijft wonen waar hij woont en viert zijn taal ergens anders. Is er dan een verschil? Ja en nee. Nee, omdat mensen blijven Nederlands of Frans spreken thuis en dus niet Waal of Vlaming worden. Ja, omdat diezelfde mensen die anders met elkaar in contact zouden komen en een gemeenschap vormen, dit nu niet langer doen omdat ze alleen in een gemeente wonen. Dit is een probleem, zeker rond Brussel, dat geregeld eens aangesneden wordt: mensen kennen elkaar niet meer en vormen geen echte gemeenschap. Als dusdanig kunnen we ook niet van hen verlangen dat ze bij de verkiezingen stemmen voor hun gemeente. Ze zullen dan eerder politieke keuzes maken en als dusdanig zet het communautaire probleem zich zelfs door op gemeenteraadsvlak, wat niet het geval zou mogen zijn.

Vlamingen showen graag met hun taalkennis. Mijn man, Engelssprekend zijnde, heeft dat altijd gefrustreerd: hij wou Nederlands leren, maar iedereen wilde mordicus Engels spreken tegen hem. Vlamingen halen zelfs gebrekkig Duits boven als ze willen, of de gekste talen als er maar een reden voor is. Het is ironisch dat mijn Franstalige studenten vaak kwamen met de klacht dat Vlamingen Frans spraken tegen hen en zelfs hen niet wilden de tijd laten om een Nederlandse zin te vormen. En deze mensen konden zich min of meer verstaanbaar maken. Het ging zelfs niet om studenten die een niveau 0 hadden. 90% van mijn studenten kwam met dit argument waarom hun Nederlands niet goed vooruitging. Ikzelf heb mogen genieten van het geduld van mijn Franstalige collega’s. Bij het begin van mijn job bij Xerox in Zaventem kon ik nauwelijks vijf woorden Frans na elkaar zeggen. Niet omdat ik nooit Frans had geleerd, maar omdat ik nooit Frans had leren spreken. Ik had dus wel de woordenschat, maar actief, snel spreken vergt oefening, en dat had ik niet gehad. Hadden mijn Franstalige collega’s nooit het geduld gehad van de luisteren naar mijn abominabel Frans, ik zou het nooit leren spreken hebben. En het was niet dat die mensen geen Nederlands spraken. De meesten spraken het heel goed.

Als we Verlooy er opnieuw bijnemen dan kunnen we concluderen dat Vlamigen al langer minachtend zijn over hun eigen taal. Daarom etaleren ze graag dat ze andere talen kunnen spreken. Maar hierdoor schaden ze wel hun eigen identiteit. Hierdoor zijn er ongelooflijk veel oorspronkelijk Vlaamse families die nu als Franstaligen geëindigd zijn. Hier is geen enkele aanwijsbare reden voor (zeker niet op één generatie) tenzij Vlamingen zelf beslisten Frans te spreken. En daarover komt de frustratie al boven voor generaties lang.

Recent ben ik naar Duitsland verhuisd en als buitenlander spreek ik natuurlijk geen perfect Duits. Mijn buurvrouw en haar man kunnen Engels, in tegenstelling tot andere buren, maar zij hebben nooit een woord Engels tegen ons gesproken, alhoewel ik er soms lang over doe. Als ik als buitenlander in Vlaanderen was gaan wonen, was ik nog altijd op mijn beginniveau geweest. Mijn Engelse familie had geen keuze, want zij spreken niets dan Engels…

Deze valse bescheidenheid komt ook tot uiting i.v.m. de Taalunie en de structuur van het Nederlands zelf. Omdat we in een unie zitten met Nederland, moeten de Nederlanders als taalgenoten natuurlijk ook hun zeg hebben, maar we hebben ons als Vlaming het Nederlandse “jij” laten opleggen en ook het Nederlandse “een”. Waar Vlaamse kinderen nog het verschil kennen tussen mannelijk, vrouwelijk en onzijdig, wordt op Vlaamse scholen hen aangeleerd dat we alleen in het woordenboek kunnen kijken om dit te weten te komen. Wat niet waar is. Een Vlaams kind duidt een stoel aan met “ne”, een tafel met “’n” en een kind met “e” en daarom weet het dat “stoel” mannelijk is, “tafel” vrouwelijk en “kind” onzijdig. De Nederlanders verwijzen consequent met “hij” naar “tafel”! Alhoewel dit duidelijk verkeerd is, wordt in het Groene Boekje hier niet over gerept en hebben alle woorden nu het label een “de-“ of “het-woord” te zijn, niet mannelijk of vrouwelijk, wat “de” impliceert. Verder worden woorden die vooral in Vlaanderen gebruikt worden in het Van Dale-woordenboek aangeduid met “Zuid-Nederlands” terwijl woorden zoals “nou” en “hartstikke” niet worden gelabeld. Vlamingen laten zich dus continu een rad voor ogen draaien, en lopen achter op de problemen. We kampen nog altijd tegen het Frans terwijl we daar politiek gezien niets meer van moeten vrezen, maar we laten de Nederlanders vrolijk onze taal “veklooien” om een lelijk woord te gebruiken of laten hen ons dingen opleggen zoals bijvoorbeeld “gij” dat door iedereen, 6 miljoen mensen, gekend is, maar volgens de Taalunie “een archaïsme” is, alleen gebruikt in de Bijbel, en, oh ja, door die mensen in het Zuiden. Bovendien beginnen alsmaar meer Vlaamse ouders hun kinderen op te voeden in het SN. “Heb jij dat gedaan?” en “Dat is een boek.” Nee, het is “Hebt gij dat gedaan?” en “Dat is nen boek.” Er is een tijd en een plaats voor alles. Niets belet dat kind van “een” te schrijven en misschien te zeggen op een sollicitatiegesprek en thuis Tussentaal (want zo wordt die Vlaamse versie van SN genoemd) te spreken.

Hetzelfde gebeurt met dialect. Het is niet omdat radio, tv en geschreven Nederlands uniform moet zijn, dat we nu opeens ook zo moeten praten. In Engeland heeft men ook vragen bij de rol die de BBC speelt in het afleren van dialect, maar dialect wordt nog veel meer gesproken. Ook regionale accenten vormen geen probleem op de BBC, in tegenstelling tot op de VRT waar een Antwerps accent al te veel is (Ruud Hendricks). Een mooi voorbeeld van een taal die opgewaardeerd wordt en is is het Welsh. Tijdens de 19e eeuw slonken de aantallen aan Welshsprekers door de komst van immigranten van Engeland. Zij leerden bijna nooit Welsh en de Welsh spraken dan maar Engels, wat allereerst voor tweetaligheid zorgde maar gradueel overging in eentaligheid Engels (waar hebben we deze situatie nog gezien?). In 1967 pas werd er toegelaten dat Welsh een officiële taal werd, terwijl in Vaanderen het Nederlands al langer van kracht was als officiële taal. Nu nog is er de meerderheid in Wales die geen Welsh spreekt, maar niemand schijnt dat erg te vinden. Hoewel, zij hebben altijd hun taal nog gesproken en het Welsh is nog altijd springlevend. In Wales is er nog altijd Engels als officiële taal, ook in het deel waar de meerderheid nog Welsh spreekt. Dus waarom hebben zij geen last van dat vijandige Engels terwijl de Vlamingen constant kampen met het Frans? Het is natuurlijk zo dat de Welsh nooit in een culturele woestijn zijn geraakt, niet zoals de Vlamingen. Zij gingen door met het publiceren van werken in het Welsh (dan vooral poëzie) en met het zingen van Welshe liederen. Vlamingen gingen dan wel door met het zingen van Vlaamse liedjes, maar niet met het bedrijven van cultuur als literatuur, theater enz. En waarom? De intellectuele klasse die Nederlands sprak vond dat niet staan en ging liever voor het Frans. Zo is het dus te begrijpen dat mensen als Maurice Maeterlinck, een Vlaming, de Nobelprijs literatuur kregen, maar voor werk geschreven in het Frans. En dat zien we nu ook met dialect en het Standaard Nederlands. Geen poëzie in het dialect, geen tv-programma’s in het dialect, alles in het SN. Alleen in de twee Vlaanderens en in Limburg wordt nog serieus dialect gesproken. Het is vreemd dat het Genks het nog heeft overleefd, en dat zonder de Noord-Afrikanen en de Italianen eruit te schoppen. In West- en Oost-Vlaanderen is men er ook in geslaagd van dialect te blijven spreken, maar in Vlaams-Brabant is het op sterven na dood. Wie naar Brugge gaat, weet het wel: verstaat u geen Brugs, dan heeft u pech. Zelfs als ze naar Leuven komen om te studeren, vragen ze zich af waarom niemand hen verstaat, al komt dat wel goed na en aantal weken of maanden daar. En er is zelfs een Wikipedia-encyclopedie in het West-Vloms. Zij, in tegenstelling tot anderen, maken geen uitzondering voor een buitenlanden: “U komt in Brugge wonen, u zult ons verstaan. Dat u ons in het begin niet verstaat, is uw probleem.”

Van deze instelling kunnen Vlamingen in het algemeen nog wat leren. Als we niet langer het normaal vinden van immigranten bij voorkeur in hun eigen taal aan te spreken in het begin, dan zorgt dat ook niet voor het welbekende probleem later: “Waarom kunt u na 20 jaar nu nog altijd geen Nederlands.” Een mens moet willen, maar moet ook kunnen. Als hij niet oefent, kan hij moeilijk leren. Aan de andere kant zal dat beetje Franstaligen niet opeens Vlaams worden door Nederlands te spreken of zal de rest van die Vlamingen in de randgemeenten rond Brussel niet opeens Franstalig worden omdat de meerderheid in de gemeente Franstalig is. Ik word niet Duits omdat ik nu opeens Duits spreek in Duitsland. Een mens wordt alleen anderssprekend als hij vrijwillig een andere taal begint te spreken thuis, tegen zijn kinderen enz. Ik ben er mij bewust van dat, als mijn kinderen hier opgroeien en met een Duitse(r) trouwen, ze hoogstwaarschijnlijk niet meer Nederlands tegen hun kinderen zullen spreken. Engels misschien wel omdat dat nuttig is, maar Nederlands niet. Hetzelfde moet gebeuren in de tweede generatie met Vlamingen die verhuisd zijn naar Wallonië: welk kind van Vlaamse ouders gaat nog consequent Nederlands spreken tegen zijn kinderen als hij/zijzelf getrouwd is ook met een Waal? Maar zelfs dan verandert dat kleine beetje Nederlandstaligen dat Franssprekend wordt, niets aan het volk “Vlamingen” (dat deel van de Belgen dat Nederlands spreekt). Het feit dat men in de minderheid is, wil niet zeggen dat men dan ook zijn eigenheid verliest: er is een streek rond Berlijn waar nog altijd (na honderden jaren) iets als Nederlands wordt gesproken (Flamingisch), er is een Welshe gemeenschap in Argentinië, in Suriname wordt nog altijd Nederlands gesproken. Het is onze eigen verantwoordelijkheid of we een gebied laten verfransen of niet, niet de verantwoordelijkheid van de immigranten, of die nu Franstalig of Berbers zijn.

Het is een probleem dat al langer aansleept, de Vlaming die zijn eigen taal ziet als minderwaardig. Eerst was het Frans, dan was het SN. Er moet dringend iets aan die Vlaamse instelling gebeuren, want de frustratie is duidelijk merkbaar in onze instelling tegenover Franstaligen. Die mensen willen, maar kunnen niet omdat we met zijn allen weigeren geduld te hebben tot die mensen Nederlands kunnen, serieus om hun belastingsbrief in te vullen. Zelf vragen we niet om faciliteiten in gemeenten zoals Beauvechain. “Niet aan gedacht.” Maar dan veronderstellen we wel, als dat argument eens naar boven komt, dat dat dan wel weer zou geweigerd worden door de Franstaligen. De jongere generatie Vlamingen vraagt zich niet meer af wat Rogier heeft gezegd of wat Kardinaal Mercier heeft laten uitschijnen, maar Franstligen vragen zich dat evenmin af. Elk heeft zijn eigen taal, dat is fijn, laten we dan elk een duidelijke administratie opstellen in die eigen taal en niet langer verlangen dat we elkaars werk doen. Dan moeten Franstaligen geen Nederlandse dingen meer doen en Nederlandstaligen geen Franse dingen. Of we moeten allemaal perfect de twee talen spreken, maar dat vergt een federaal onderwijs en niet een gewestelijk. Alleen door eenheid kan zulk een toestand afgedwongen worden. Als elk gewest zijn eigen eindtermen kan bepalen, dan komt er een ongelijke toestand zoals nu het geval is en zoals eigenlijk ook al in de 19e eeuw het geval was, maar nu door de Vlaamse arrogantie.

Het is tijd dat we zand gooien over het verleden en met elkaar naar de toekomst kijken, alleen zo zullen we een consensus bereiken zonder compromis, een consensus die goed is en geen Belgisch lapmiddel. Het is door het gebrek aan vertrouwen dat Vlamingen en Walen nooit kunnen overeenkomen iets te doen. Vlamingen denken dat Walen niet willen en Walen denken dat Vlamingen separatisten zijn en dat toegeven toch geen zin heeft want dat het uiteindelijk toch leidt tot onafhankelijkheid. Als we dan het debat uit de politiek halen, die toch moet dienen om stemmen te houden en te krijgen, dan zouden we misschien ergens raken. Als de Vlamingen dan toch zo gebrand zijn op onafhankelijkheid, zouden ze niet moeten treuzelen en zichzelf onafhankelijk verklaren. Ikzelf zou dat niet doen, want groter is beter, in alle omstandigheden. Als we willen samen blijven, dan moet Brussel of de Duitse Gemeenschap een grotere stem krijgen, want federalisme met twee ontaardt altijd in een discussie over splitsing (o.a. Leo Tindemans). Vermits Brussel ook binnen het communautaire zit, is het misschien wijs van de efficiënte Duitsers erbij te halen. Zij zulle het probleem bekijken op een nuchtere en neutrale manier, want zij hebben niets te maken met de communautaire rimram.

Het is tijd voor een grote hervorming in België, maar een permanente hervorming die duurzaam is. Ze is nodig om frustraties te vermijden en ook om te vermijden dat we in een Tsjecho-Slowaakse situatie verzeilen. Vele separatisten halen Tsjecho-Slowakije aan als voorbeeld voor België met hun fluwelen revolutie, maar weten ze ook wat er is gebeurd, toen? Het ironische aan heel de zaak is dat noch de Tsjechen, noch de Slowaken echt wilden splitsen en dat noch de Tsjechen, noch de Slowaken er nu positief tegenover staan. Zoals Tindemans zei in een artikel een aantal maanden geleden in De Standaard leidt federalisme met twee altijd tot een discours over splitsing. Dit was niet minder waar met Tsjecho-Slowakije. Toen twee leidende rechtse politici moesten onderhandelen over een regering, kwamen ze er niet uit, zoals Leterme er niet uitkwam. Ze hebben toen de handdoek in de ring gegooid en samen beslist van liefdevol uit elkaar te gaan, maar geen van beiden vond dat echt een goede oplossing en beide bevolkingen stonden voor het voldongen feit dat ze nu Tsjech of Slowaak waren. Ze stonden niet achter hun eigen onafhankelijkheid, niet zoals de Kosovaren achter de hunne staan (wat Servië daar ook moge van vinden). Dit is nu ook het geval in België. De meeste Vlamingen willen wel een staatshervorming omdat de staat België een puinhoop is, maar willen Vlaanderen niet onafhankelijk zien. Wat andere luidere stemmen ook mogen beweren.

Daarom zou ik zeggen:

Roep een nieuw grondwetgevend congres samen van academici: politicologen, sociologen en leidende politici zoals Eyskens, Tindemans, Dehaene (kortom de oude krokodillen) en laat hen de staat België opnieuw uittekenen. Vraag desnoods de Zwitsers om hulp, maar hou vooral de politici die stemmen moeten halen erbuiten, want zij zijn vooral bezig met hun populariteit. Dit probleem gaat niet over populariteit, maar over geld (het doodbloeden van de sociale zekerheid, de begroting van de Belgische Staat die wordt ondermijnd door het communautair debat (Vlaanderen dat de federale staat niets meer wil geven dan een evenwicht), een chaotisch kluwen van bevoegdheden (kankerpreventie zit bij de Gewesten terwijl behandeling in de sociale zekerheid op federaal niveau zit), om nog niet te spreken van het overaantal aan ministers en parlementsleden dat allemaal moet betaald worden door de burger) en over een maatschappij die dringend aan herziening toe is. Hoe kan men een pluralistische maatschappij prediken terwijl men nog niet eens zich kan verstaan met een Waal, die nota bene zelfs Belg is?

Bibliografie:

Onder redactie van M.A. Schenkeveld- van der Dussen, Nederlandse Literatuur, een Geschiedenis, Uitgeverij Compact, 1998, ps 383-388

Wikipedia

Knack

De Standaard